Omuz ekleminin hareketini sağlayan kas gruplarından bir tanesine “rotator kılıf” adı verilir. Omuzun ince ayar kasları olarak da bilinen rotator kılıf, dört adet kas ve onların kirişlerinden oluşur. Bu kaslar yardımıyla kolumuzu kaldırırız, bir cisim fırlatırız, spor yaparız ve günlük ihtiyaçlarımızı karşılarız.

Rotator kılıf yaralanmaları omuzda en sık karşılaşılan sorunlardan birisidir. Genellikle orta yaş ve üzerinde görülür ancak yüzme ve halter gibi omuza ciddi yük binen sporları yapan bireylerde daha erken yaşlarda da görülebilir. Kas yırtığı en sık supraspinatus adı verilen kasta görülür, ancak tedavi edilmezse yıllar içinde diğer kaslar da etkilenip kopabilir.

Rotator kılıf neden yırtılır?

Rotator kılıfı iki şekilde yırtılabilir:

1. Akut yaralanma: Açık el üzerine düşme veya ağır bir cismi kaldırmaya veya çekmeye çalışırken şiddetli kas kasılması sırasında rotator kılıf yırtığı olabilir. Bu tür yaralanmalar omuz ekleminde kırık veya çıkıkla birlikte görülebilir ve orta yaşlı kişilerde daha fazladır.
2. Kronik yaralanma: Daha sık görülen bu yaralanma şekli ileri yaştaki kişilerde görülür. Zaman içinde kasın kiriş kısmında (tendon) önce aşınma ve incelme ortaya çıkar. Tendonun ön yarısında kısmi yırtık oluşur, bunu tam yırtık takip eder. Kopan kas kısalır ve gövdeye doğru çekilir. Kopan tendon tamir edilmezse kol kemiği yukarı doğru yer değiştirir ve köprücük kemiğinin alt yüzeyine sürtünmeye başlar. Bu da omuz ekleminde aşınma ve kireçlenmeye yol açar; kuvveti azalmış, ağrılı ve hareket kaybı olan bir eklem ile sonuçlanır. Bu aşınma sürecine katkıda bulunan durumlar olabilir, bunlar;
   • Tekrarlayan zorlanmalar: Özellikle omuzda aynı hareketleri çok fazla sayıda tekrarladığınız sporlarla (tenis, kürek çekmek, ağırlık kaldırmak…) uğraşıyorsanız veya yaptığınız iş (boya badana yapanlar, marangozlar…) elin omuz hizası üzerinde uzun süre kullanılmasını gerektiriyorsa rotator kılıf yaralanmasına hazırlayıcı bir sebep olabilir.
   • Kan akımının yetersizliği: Yaşlandıkça rotator kılıfı oluşturan tendonlara olan kan akımı azalır ve vücudun var olan tendon hasarını iyileştirme kapasitesi azalır. Kendini onarma yeteneği kısıtlanan tendonda zaman içinde yırtık oluşur.
   • Kemik sıkışma: Yaş ilerledikçe omuz başında akromion adı verilen kemiğin altında, bir teknenin salması gibi aşağı doğru ilerleyen kemik çıkıntı oluşabilir. Bu çıkıntı hemen altından geçen rotator kılıfı sıkıştırıp örseleyerek yırtığa sebep olabilir.

Rotator kılıf yırtıklarında belirtiler nelerdir?

Rotator kılıf yırtıklarında özellikle istirahat ve gece ağrısı tipiktir. Gece ağrısı etkilenen tarafa yatmakla daha da belirgin hale gelir. Ağrı omuzdan başlayıp kolun üst tarafına doğru ilerler, yanıcı sızı şeklindedir. Kolu yukarı kaldırma sırasında artar.

Rotator kılıf yırtığı kasın bir bölümünü ilgilendiriyorsa kısmi, tamamını ilgilendiriyorsa tam kat olarak adlandırılır. İster kısmi ister tam kat olsun, rotator kılıf yırtıklarında kas güçsüzlüğü ortaya çıkabilir. Özellikle saç taramak, giyinmek gibi birçok günlük aktiviteler ağrılı ve zor hale gelir. Yine etkilenen tarafla bir cismi kaldırmak veya kişinin elini sırtına uzatması güçleşecektir.

Rotator kılıf yırtıklarında ağrı özellikle baş üstü aktivitelerde (ör. üst raftan kavanoz alma) ortaya çıkacağından hasta ağrı duymamak için bu hareketlerden kaçınmaya başlar. Bu nedenle zamanla omuzda hareket kısıtlılığı ortaya çıkabilir.

Rotator kılıf yırtıklarında tanı nasıl konulur?

Rotator kılıf yırtığının tanısı özenli bir omuz muayenesi ile başlar. Kola doğru yayılan ağrı ve güçsüzlükle seyreden boyun fıtığı gibi sorunlar ayırt edilir. Röntgen grafileri ile kemik çıkıntılar ve eklemdeki aşınmanın derecesi belirlenir. Kas yırtığının tanısında ultrasonografi yardımcı olur. Günümüzde en sık kullanılan tanı yöntemi manyetik rezonans görüntülemedir (MRG). MRG ile yırtığın derecesi, tutulan kasların sayısı, omuzdaki aşınmanın miktarı ve komşu eklemlerin durumu ayrıntılı olarak belirlenebilir (Resim 1). Bazı durumlarda, doktorunuz kopan kas ile hemen üzerindeki kemik arasındaki boşluğa (subakromiyal bölge) bir lokal anestezik ilaç enjeksiyonu yaparak tanıyı doğrulayabilir.

Rotator kılıf yırtıklarında tedavi nasıl yapılır?

Rotator kılıf yırtıklarının tedavisinde hastalığın evrelerine göre birçok farklı tedavi seçeneği uygulanabilir. Uzman ortopedi hekiminiz, muayene ve görüntüleme yöntemleri ile hastalığın evresini belirledikten sonra sizin yaşınız, yaşam stiliniz ve yaptığınız meslek veya spor gibi durumları da göz önüne alarak bir tedavi planı ortaya koyacaktır.

Hastalığın erken dönemlerinde, tam kat yırtık olmadan önce ameliyatsız tedaviler uygulanabilir. Anti-inflamatuar ilaçlar, fizik tedavi yöntemleri ve subakromiyal bölgeye uygulanan kortizon enjeksiyonları bu dönemde hastalığın belirtilerini baskılamak için faydalı olur. Alevli dönemlerde soğuk uygulama ve kol askısı kullanımı yararlı olabilir. Ameliyatsız tedavi edilen hastalarda yakınmalar belirli bir süre baskılanabilir ancak hastalığın ilerlemesi üzerinde bir etkisi yoktur. Bu hastaların yarısından fazlasında yıllar içinde tam kat yırtık ortaya çıktığı gösterilmiştir.

Artroskopik cerrahi

İlaç tedavisi, fizik tedavi ve kortizon enjeksiyonundan fayda görmeyen hastalarda ve tam kat yırtık olan genç hastalarda cerrahi tedaviler gündeme gelir. Son yıllarda cerrahi teknikler ve enstrümanların gelişmesi ile çoğu durumda artroskopik cerrahi ile sorun çözülebilir, ancak bazı durumlarda hala açık cerrahi gerekli olabilir. Artroskopik cerrahi bir kamera yardımıyla 5 mm’lik kesilerden girilerek özel ince enstrümanlarla yapılan cerrahidir (Resim 2). Yırtık bölgesine ulaşmak için sağlam dokuların kesilmemesi nedeniyle daha az ağrılı bir yöntemdir ve çoğunlukla 1 gece hastanede yatışı gerektirir. Artroskopik cerrahi ile kemik çıkıntılar törpülenebilir, kısmi ve tam kat kılıf yırtıkları onarılabilir. Kopan tendon tazelendikten sonra “ankor” adı verilen dikiş çıpaları ile kemiğe tespit edilir. Onarılması mümkün olmayan geniş yırtıklarda kısmi tamirler de yapılabilir.

Kas nakilleri ve sentetik örtüler

Onarılması mümkün olmayan geniş ve tam kat yırtığı olan hastalarda, çalışmayan kasın yerine omuz çevresindeki başka kasların nakli mümkündür. Özellikle ileri yaşta olmayan hastalarda açık cerrahi ile yapılan bu kas nakillerinin sonuçları başarılıdır. İleri yaşta ve onarılması mümkün olmayan yırtığı olan hastalarda sentetik bazı örtüler ile tamir yöntemleri geliştirilmektedir.

Omuz protezi

Uzun yıllar tedavisiz kalmış rotator kılıf yırtıklarında eklemde ileri derece harabiyet gelişmişse, son çare omuz ekleminin metal ve polietilenden imal edilen protezler ile değiştirilmesidir. Rotator kılıf yırtıklarına bağlı gelişen omuz aşınmaları için özel olarak tasarlanan ve “ters omuz protezi” adı verilen bu implantlar ileri yaştaki hastalar için uygundur. Ters omuz protezi sonrası günlük yaşamda kullanılabilecek ağrısız ve işlevsel bir omuz elde edilir, ancak bir miktar hareket kaybı söz konusudur. Yıllar içinde gelişen aşınma ve gevşeme gibi sorunlar sebebiyle ters omuz protezleri ileri yaştaki hastalarda tercih edilmelidir.

Rotator kılıf cerrahisinden sonraki iyileşme nasıldır?

Rotator kılıf cerrahisinden sonra ilk birkaç gün dışında ciddi bir ağrı beklenmez. Yapılan işlemin tipine göre 3-6 hafta süreyle bir kol askısı kullanılır. Bu süre içinde önce yardımlı, sonra aktif omuz hareketlerine başlanır. Çoğunlukla bir rehabilitasyon programı ihtiyacı vardır. Omuzun son halini alması 6 aya kadar sürebilir.