Kalça bölgesi kırıkları, yaşlı hastaların önemli bir ortopedik problemidir. Amerika Birleşik Devletleri’nde her yıl yaklaşık 300.000 hasta kalça kırığı nedeni ile tedavi edilmektedir ve bu sayı giderek artmaktadır. Özellikle yaşam süresinin uzaması sonucu bu tip kırıklar daha sık görülmeye başlanmıştır çünkü kalça kırıklarının büyük çoğunluğu yaşlı hastalarda oluşmaktadır. Yaşlı hastalarda kalça kırıkları basit bir düşme sonucu oluşabilir. Daha genç hastalarda ise kalça kırığı oluşması için trafik kazası veya yüksekten düşme gibi yüksek enerjili bir travma gerekir.

Yaşlı hastalarda görülen kemik erimesi (osteoporoz), bu hastalarda kalça kırığı oluşmasını kolaylaştırmaktadır. Bu nedenle kalça kırıkları, kemik erimesinin daha fazla olduğu kadınlarda erkeklere göre daha fazla görülmektedir. Yaş ilerledikçe görmenin, kas kuvveti ve dengenin azalması düşmeyi kolaylaştırmakta ve sonuçta kalça kırığı oluşmasına neden olmaktadır.

Yaşlı hastalar ile ilgili önemli bir problem de bu hastalarda çoğunlukla eşlik eden kalp, yüksek tansiyon, şeker, akciğer sorunları gibi diğer hastalıkların bulunmasıdır. Bu tip ek hastalıklar, genellikle ameliyat edilmesi gereken kalça kırıklı yaşlı hastaların tedavisinde zorluklara yol açmaktadır. Kalça kırığı geçirmiş hastaların % 15-30’u ilk 1 yıl içerisinde hayatını kaybedilmektedir. Çok yaşlı olan, diğer hastalıkları kontrol altında olmayan ve kırık öncesi günlük aktiviteleri için bakıma muhtaç olan hastalarda bu risk daha fazla olmaktadır.

Kalça kırıklarının tanısı nasıl konulur?

Kalça kırığı sonrası en önemli bulgu hastanın kırılan bacağı üzerine basmamasıdır. Kalça hareketleri çok ağrılıdır. Bacak dışa dönük şekilde durabilir. Kesin tanı çoğunlukla röntgen ile konur. Bazı ayrılmamış kırıklarda röntgen yeterli olmazsa tomografi veya magnetik rezonans gibi ek tetkikler gerekebilir.

Kalça kırıklarında tedavide amaç nedir?

Kalça kırıklarının tedavisinde amaç, hastayı yatağa bağlı kalmaktan kurtarmak ve kırık öncesi fonksiyonel durumuna en kısa zamanda geri döndürmektir. Yaşlı hastalar yatağa bağlı kaldıklarında metabolik dengeleri hızla bozulmakta ve daha önceden var olan diğer sistemik hastalıkları ağırlaşmaktadır. Hastalar kırık nedeni ile hareket edemedikleri için yatakta uzun süre kalmaya bağlı bası yaraları oluşabilir, bacak damarlarında kan pıhtılaşarak akciğere pıhtı atabilir (tromboemboli) veya akciğer ve idrar yolu enfeksiyonu gelişebilir. Tüm bunlar hastanın hayatını riske sokan problemlerdir.

Bu nedenle yaşlı hastalarda kalça kırıklarının tedavisi için cerrahi tedavi tercih edilmelidir. Her ne kadar bu hastaların anestezi alması genç hastalara göre daha riskli olsa da ameliyat edilmemesi durumunda gelişebilecek problemlerin hastanın hayatını daha fazla riske sokacağı unutulmamalıdır.

Cerrahi tedavinin ne zaman yapılacağı da çok önemlidir. Amaç, hastanın genel durumu düzeltilip, eşlik eden diğer hastalıkları kontrol altına alındıktan sonra ilk 24 saat içinde ameliyata almak olmalıdır. İlk 72 saatte ameliyata alınmayan yaşlı hastalarda ölüm riski 2 kat artmaktadır. Bu nedenle ortopedistlerin anestezi doktorları ile koordineli bir şekilde çalışmaları gerekmektedir.

Kalça kırıklarının tedavi yöntemleri nelerdir?

Yaşlı hastalardaki kalça kırıklarının cerrahi tedavisinde protez ameliyatları veya kırığı kaynatmaya yönelik tespit ameliyatları uygulanmaktadır. Seçilecek yönteme çoğunlukla kırığın yerine göre karar verilir.

Protez ameliyatlarında kırık parça çıkarılarak kemik içerisine kalça protezi yerleştirilir. Kırığın tespit edildiği ameliyatlarda ise çeşitli plak-vidalar veya kemik içine konulan çiviler kullanılarak kırık parçalar birbirine tespit edilir ve kırığın kaynaması sağlanır.

Her iki yöntemde de amaç hastayı ameliyattan sonraki gün ayağa kaldırmak ve koltuk değneği veya yürüteç ile üzerine bastırmaktır. Bunun için kırığa uygun yöntem seçilmeli ve uygun protez veya tespit materyali kullanılmalıdır. Aksi takdirde protezin çıkması veya tespit edilen kırığın pozisyonunun bozulması gibi komplikasyonlar ile karşılaşılabilir. Bu kompiklasyonlar için çoğunlukla düzeltici ameliyalar gerekir ve bu da tedavi sürecini olumsuz etkiler. Bu nedenle yaşlı hastalardaki kalça kırıklarının cerrahi tedavisi çok dikkatli yapılmalı ve bu ilk cerrahinin kesin tedavi olması sağlanmalıdır.

Cerrahi tedavi sonrası karşılaşılan sorunlar neler olabilir?

Cerrahi tedavi sonrası karşılaşılan en önemli sorun yaşlı hastaların ameliyat sonrası rehabilitasyona uyum sağlamamasıdır. Özellikle ameliyat öncesi mobilizasyonu fazla olmayan hastalarda bu daha fazla görülmektedir. Bazen hastalar ağrıyı tolere edemedikleri için ayağa kalkmaya korkmaktadırlar. Bu durumda, hasta yürümesi için cesaretlendirilmeli ve gerekirse hasta taburcu edildikten sonra evde fizyoterapist desteği alınmalıdır. Fizyoterapinin kalça kırığı tedavisinin çok önemli bir parçası olduğu unutulmamalıdır.

Ameliyat sonrası çok fazla ayağa kalkamayan hastalarda yatmaya bağlı bası yaraları gelişebilir. Bu yaraları önlemek için hastanın yatak içindeki pozisyonu sık sık değiştirilmeli ve bası yaralarını önlemeye yönelik özel havalı yataklar kullanılmalıdır.

Kalça ameliyatlarından sonra bacaklardaki damarlarda pıhtılaşma gelişmesi sık görülen bir sorundur. Bunu önlemek için ameliyat sonrası kan sulandırıcı ilaçlar kullanılmaktadır. Ancak bu problemi önlemenin en etkli yolu hastanın bir an önce ayağa kaldırılıp yürütülmesidir. Ek olarak varis çorapları da kullanılabilir.

Kalça kırıklarından sonra görülen bir diğer problem de bilinç dağınıklığı ve ajitasyondur. Bu durum, kırık ve ameliyatın neden olduğu stres ve hastanın alışık olmadığı bir ortamda bulunması sonucu gelişir. Genellikle zaman içerisinde düzelir. En etkili tedavisi hastanın bir an önce taburcu edilip alışık olduğu ortama dönmesidir.

Görüldüğü gibi ameliyat sonrası karşılaşılan sorunları önlemenin en etkili yolu ameliyatın en kısa sürede yapılması ve hastanın hemen ayağa kaldırılmasıdır.

Kalça kırıklarından nasıl korunulur?

Yaşlı hastalarda kalça kırığı basit düşme sonrasında oluşmakta ve kemik erimesi kırık riskini arttırmaktadır. Kemik erimesinin tespit edilmesi ve tedavisinin başlanması ile bu risk azaltılabilir. Bu durum özellikle menapoza girmiş bayanlarda önemlidir.

Yaşlı kişilerin yürürken düşme risklerini azaltmak için yaşadıkları ortamda çeşitli önlemler alınabilir. Takılmayı önlemek için kapı eşikleri kaldırılmalı, yerde kablo olmamasına dikkat edilmeli, mümkünse halılar yere sabitlenmeli, banyo gibi ıslak zeminli yerlerde kaymayan örtüler kullanılmalı, banyo ve tuvaletlere tutamak konulmalıdır. Özellikle nörolojik hastalıkları bulunan yaşlıların yanlız ve desteksiz yürümesine izin verilmemelidir.